خانه داروغه مشهد، نگین تاریخی نزدیک حرم امام رضا (ع) 

خانه داروغه، یکی از ارزشمندترین آثار به‌جا مانده از دوره قاجار، از جمله جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی و جاهای دیدنی مشهد به شمار می‌رود. این بنای باشکوه در قلب بافت تاریخی شهر، در خیابان نواب صفوی، راسته‌ی حوض مسگران و در کوچه داروغه واقع شده است. معماری منحصر به‌ فرد این خانه، تلفیقی از هنر ایرانی و اروپایی را به نمایش می‌گذارد و هر ساله مورد توجه علاقه‌ مندان به تاریخ و گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد. خانه داروغه در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۳۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و به عنوان نمادی از شکوه معماری دوره قاجار، جایگاه ویژه‌ای در میراث فرهنگی کشور دارد.

چگونه به خانه داروغه بریم ؟

خراسان رضوی، مشهد، محله‌ی قبرمیر، خیابان نواب صفوی، راسته‌ی حوض مسگران، کوچه‌ی داروغه.

برای دسترسی با حمل‌ و نقل عمومی می‌توانید از خط یک مترو استفاده کرده و در ایستگاه 17 شهریور پیاده شوید، سپس پیاده‌روی به سمت میدان حججی و شارستان رضوی را ادامه دهید تا به راسته حوض مسگران و کوچه داروغه برسید. همچنین تاکسی‌ های اطراف حرم و تاکسی‌ های اینترنتی اسنپ و تپسی گزینه‌های مناسبی هستند. اگر با خودرو شخصی می‌روید، به سمت محله قبرمیر و خیابان نواب صفوی حرکت کرده و وارد کوچه داروغه شوید

طبق آخرین اطلاعات موجود، هزینه ورودی خانه تاریخی داروغه مشهد به شرح زیر است

• افراد بالای ۱۲ سال: ۲۵٬۰۰۰ تومان

• کودکان ۶ تا ۱۲ سال: ۱۵٬۰۰۰ تومان

ساعات بازدید خانه تاریخی داروغه مشهد به شرح زیر است:

• روزهای عادی (شنبه تا پنج‌شنبه): از ساعت ۸:۰۰ صبح تا ۱۴:۰۰ و از ۱۶:۰۰ تا ۱۹:۰۰.

• روزهای جمعه: تعطیل است.

• ایام نوروز و تعطیلات خاص: از ساعت ۸:۰۰ صبح تا ۲۲:۰۰.

خانه تاریخی داروغه در اواخر دوره قاجار به دستور یوسف‌خان هراتی، داروغه وقت مشهد، در زمینی به مساحت تقریبی ۱۱۰۰ مترمربع احداث شد. این بنای ارزشمند با پیروی از الگوی رایج معماری خانه‌های سنتی ایرانی، به‌ویژه سبک سه‌طرف ساخت، طراحی شده است. از ویژگی‌های برجسته این بنا می‌توان به فرم خاص تراس و پله‌های دوطرفه اشاره کرد که شباهت‌های محسوسی با معماری روسی دارد و نشان از تأثیرپذیری طراحان آن از سبک‌های فرامرزی در دوران قاجار دارد.

مرمت و بازسازی این اثر تاریخی در سال ۱۳۹۱ توسط شهرداری منطقه و با همکاری شرکت عمران و مسکن‌سازان ثامن آغاز شد. پروژه احیای خانه داروغه با اختصاص بودجه‌ای معادل ۳۷ میلیارد ریال، به‌صورت دقیق و تخصصی اجرا شد و در نهایت در سال ۱۳۹۴ این خانه تاریخی به بهره‌برداری رسید. امروزه خانه داروغه یکی از مقاصد مهم گردشگری فرهنگی در مشهد محسوب می‌شود.

ترکیب چشم‌نواز معماری ایرانی و روسی در خانه داروغه مشهد

خانه تاریخی داروغه را می‌توان از آخرین نمونه‌های برجای‌مانده از معماری سنتی ایران دانست که در عین وفاداری به اصول بومی، تحت تأثیر جریان‌های نوظهور معماری روسی نیز قرار گرفته است. این بنا با بهره‌گیری از آجرهای قالبی با اشکال متنوع، کاشی‌های هفت‌رنگ، تزیینات چوبی ظریف در زیر سقف‌ها و گچ‌بری‌های قالبی و تراش‌خورده، جلوه‌ای منحصر به‌فرد از هنر معماری دوره قاجار را به نمایش می‌گذارد.

نمای اصلی ساختمان که رو به حیاط قرار دارد، مزین به آجرهای قالبی و تندیس‌هایی از جنس گچ است که با دقت و ظرافت بالا طراحی شده‌اند. این تندیس‌ها شامل تصاویری از سر شیر، سر انسان، فرشته‌های بال‌دار و دیگر نمادهای تزیینی هستند که الهام‌گرفته از معماری کلاسیک روسی می‌باشند. در عین حال، حضور ارسی‌ها با شیشه‌های رنگی در فضای داخلی، هویت معماری شرقی و اصیل ایرانی را به‌خوبی بازتاب می‌دهد. همچنین طراحی تراس و پله‌های دوطرفه از دیگر نشانه‌های تأثیرپذیری این بنا از الگوهای روسی به شمار می‌رود.

خانه داروغه نمونه‌ای کم‌نظیر از تلفیق سنت و نوگرایی در معماری دوران قاجار است؛ بنایی که هم‌زمان روایتگر زیبایی‌های هنر ایرانی و جذابیت‌های سبک اروپای شرقی است.

بخشهای مختلف خانه داروغه

خانه تاریخی داروغه از بخش‌های متعددی تشکیل شده که هر یک بیانگر سبک زندگی، معماری کاربردی و امکانات منحصربه‌فرد آن دوره است. این بنای ارزشمند دارای دو ضلع نشیمن، یک ضلع غلام‌رو (مسیر اختصاصی خدمه)، سرداب (زیرزمین خنک برای نگهداری مواد غذایی)، و مطبخ‌خانه سنتی است که کارکرد اصلی آن تهیه غذاهای روزانه خانواده بوده است.

از دیگر بخش‌های شاخص این خانه می‌توان به نخستین شومینه و اولین حمام خصوصی مشهد اشاره کرد؛ عناصری که نشان از نوگرایی و توجه به آسایش ساکنان در آن دوران دارد. همچنین وجود دو طبقه نانوایی در این مجموعه، کارکرد مستقل و خودکفای خانه را تقویت می‌کرده است.

اتاق‌های بادگیر، که به منظور تهویه طبیعی طراحی شده‌اند، با مهندسی دقیق و مبتنی بر اقلیم، در خنک‌سازی فضاها نقش مهمی داشته‌اند. در حیاط خانه نیز حوضی با آب جاری سنتی دیده می‌شود که ضمن ایجاد جلوه‌ای زیبا، فضایی مطبوع و خنک برای ساکنان فراهم می‌ساخته است. این بخش‌ها در کنار هم، خانه داروغه را به نمونه‌ای ممتاز از معماری مسکونی اشرافی در اواخر دوره قاجار تبدیل کرده‌اند.

 دو حیاط بخش زمستان نشین و تابستان نشین

بخش زمستان‌نشین خانه داروغه، جلوه‌ای درخشان از هوشمندی معماران قاجاری در بهره‌گیری از اصول مهندسی سنتی برای تأمین گرما و آسایش در فصول سرد سال است. در این بخش، کلیه فضاهای گرماساز از جمله مطبخ و سایر منابع حرارتی در طبقه زیرین ساختمان طراحی شده‌اند تا انتقال حرارت به طبقات فوقانی به‌صورت طبیعی انجام شود و دمای داخلی خانه در سطحی مطلوب حفظ گردد.

علاوه بر شومینه و حمام اختصاصی که از امکانات پیشرو در آن زمان محسوب می‌شدند، وجود بخاری‌های دیواری در این خانه تاریخی، از ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن به شمار می‌رود. همچنین استفاده از پنجره‌های دوجداره، که در معماری سنتی ایران به ندرت دیده می‌شود، از نوآوری‌هایی است که بر توانایی معماران عصر قاجار در به‌کارگیری اصول عایق‌سازی و حفظ انرژی دلالت دارد. این تدابیر دقیق و کاربردی، خانه داروغه را به نمونه‌ای برجسته از معماری هوشمند و اقلیم‌محور در تاریخ ایران تبدیل کرده است.

بخش تابستان‌نشین خانه داروغه، نمونه‌ای ممتاز از معماری اقلیم‌محور و پایدار در ایران است که با بهره‌گیری هوشمندانه از عناصر طبیعی همچون آب، باد و نور خورشید، محیطی خنک و دلپذیر را برای ساکنان در گرم‌ترین روزهای سال فراهم می‌ساخته است. طراحی دقیق اتاق‌های بادگیر در این بخش، با هدف هدایت جریان هوا به داخل فضاهای داخلی و ایجاد تهویه طبیعی، نقشی کلیدی در کنترل دمای محیط ایفا می‌کرده است.

در مرکز این بخش، حوض آب جاری سنتی قرار دارد که افزون بر زیبایی بصری، در تعدیل دما و رطوبت محیط مؤثر بوده است. سبک معماری منحصربه‌فرد و ساختار حساب‌شده این بخش به‌گونه‌ای طراحی شده که بدون نیاز به انرژی‌های نوین یا تجهیزات مکانیکی، امکان سکونت راحت در گرمای تابستان را فراهم کرده است.

خانه داروغه با چنین مهندسی دقیق، گواهی است بر توانمندی معماران ایرانی در خلق سازه‌هایی هماهنگ با طبیعت؛ الگویی که امروز نیز در مباحث معماری پایدار و زیست‌محور مورد توجه قرار دارد.

ویدیوی از میلان خانه داروغه

سخن پایانی

بازدید از خانه تاریخی داروغه، تجربه‌ای فراتر از تماشای یک بنای قدیمی است؛ اینجا هر دیوار، هر نقش و هر تندیس، روایتگر بخشی از تاریخ، هنر و نبوغ معماری ایران در دوران قاجار است. قدم زدن در حیاط آجری، تماشای ارسی‌های زیبا، شنیدن صدای آب روان حوض و حس خنکای بادگیرها، شما را به سفری در دل اصالت و زیبایی می‌برد. خانه داروغه نه‌تنها یادگار باشکوهی از گذشته مشهد است، بلکه الگویی بی‌نظیر از هماهنگی انسان با طبیعت و هنر معماری اصیل ایرانی محسوب می‌شود. بازدید از این مکان تاریخی، بدون شک تجربه‌ای به‌یادماندنی و ارزشمند برای هر علاقه‌مند به فرهنگ و تاریخ خواهد بود.