آشنایی با قلعه قاجاری ایرانشهر 

قلعه قاجاری ایرانشهر

در این مقاله از وب سایت مجله گردشگری تاپ تراول درباره قلعه قاجاری ایرانشهر ،سخن خواهیم گفت. در ادامه با ما همراه باشید.

آشنایی با قلعه قاجاری ایرانشهر

ایرانشهر یکی از شهرهای استان سیستان و بلوچستان ایران است که نام قدیم آن پهره بود. شهرستان ایرانشهر در ناحیه مرکزی بلوچستان با مساحتی بالغ بر ۳۰۲۰۰ کیلومتر مربع و با ارتفاع متوسط۵۹۱ متر از سطح دریا در فاصله ۳۴۵ کیلومتری مرکز استان سیستان و بلوچستان واقع و ۱۵ درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده‌است؛ و ازشهرهای ایران که دارای فرمانداری ویژه می‌باشد.

مکانهای تاریخی و دیدنی ایرانشهر، می‌توان قلعه ناصریه که در مرکز شهر قرار دارد. قلعه بمپور که در بخش بمپور ۲۰کیلومتری غرب شهر قرارگرفته، اب گرم بزمان، مجتمع تفریحی بوستان و مجتمع نخلستان ومکانهای دیگری نام برد؛ که می‌توان دیدن کرد.

قلعه ایرانشهر از بناهای دیدنی ایرانشهر در استان سیستان و بلوچستان است که به دستور ناصرالدین شاه قاجار احداث شده است. قلعه ایرانشهر که نام دیگر آن قلعه ناصری است، از بناهای تاریخی ایرانشهر است که به فرمان ناصرالدین شاه قاجار و توسط استاد حسین معمارباشی کرمانی ساخته می‌شود. این قلعه از خشت و گل و آجر تشکیل شده است.

تاریخچه قلعه 

قلعه ایرانشهر یا قلعه ناصری در شهر ایرانشهر استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. با توجه به نوشته متون و تاریخ‌نویسان معاصر، فردی به نام ناصرالدوله فرمانفرما که در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی حاکم وقت ایالات کرمان و بلوچستان در دوره قاجار بود، به ناصرالدین شاه قاجار پیشنهاد می‌کند که یک قلعه نظامی بزرگ را در فهرج یا پهره (فهرج یا پهره نام قدیم ایرانشهر است که در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی با تصاحب این شهر به وسیله نیروهای رضاخان پهلوی به نام ایرانشهر تغییر پیدا می‌کند) درست کنند.

ناصرالدین شاه نیز این پیشنهاد را قبول می‌کند و بدین گونه عملیات احداث دژ در سال ۱۲۶۴ هجری شمسی توسط یکی از معماران مقتدر و معروف کرمان به نام «استاد حسین معمار باشی کرمانی» شروع شده و بعد از گذشت هفت سال به پایان می‌رسد. از آن زمان به بعد این قلعه با نام قلعه ناصری یا ناصریه معروف شده و تا آن زمان که قلعه قدیمی و بزرگ بمپور قرارگاه فرماندهی بلوچستان بود، با قلعه ناصری عوض می‌شود.

قلعه ناصری با ناتوانی دولت قاجار در اواخر حکومت این سلسله و اوایل دوره پهلوی رو به رو شده و به وسیله «دوست محمد خان بازکزایی» (که از پادشاهان قدرتمند وقت بلوچستان بود) تصاحب می‌شود و با نام قلعه دوست محمدخان مشهور می‌شود.

با به قدرت رسیدن رضاخان و مستقر شدن و قدرت گرفتن حکومت مرکزی، سپاه دولتی رضاخان پهلوی به فرماندهی «تیمسار امان الله جهانبانی» بلوچستان این قلعه را تصرف کرده و از آن به بعد این دژ به نام قلعه ایرانشهر شهرت پیدا می‌کند.

از این قلعه به نام پادگان ژاندارمری در دوره پهلوی دوم (محمدرضا شاه پهلوی) زمانی به عنوان مدرسه مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در اوایل انقلاب با رها شدن این قلعه بزرگ و زیبا، کم کم به قلعه‌ای متروک و نیمه خراب تبدیل می‌شود که متاسفانه حدود ۹۸ درصد معماری‌های فضای داخل در سال ۱۳۶۱ هجری شمسی به‌وسیله بولدوزر مورد تخریب قرار می گیرد و فقط سردر و حصار آن بر جای می‌ماند. در زمان ساخت، این قلعه حداقل شامل هفت حیاط بزرگ و دارای مجموعه‌های اصطبل، شاه‌نشین، سربازخانه، اسلحه‌خانه، حمام و… بوده است.

معماری 

خشت و گل و آجر از مصالح تشکیل‌دهنده این قلعه است و حصار آن در کل دارای ۹ برج دیدبانی است که دیوارهای حصار آن در روی سطح زمین دارای قطر ۴٫۵ متر و ارتفاع ۷ متر است. وسعت این ساختمان بالغ بر ۳۶۰۰۰ مترمربع است.

قلعه ایرانشهر بنا به به متون باقی مانده، بیش از ۱۵۰ اتاق شامل مال‌بند، حوض‌خانه، انبار، اصطبل، حمام، سربازخانه، حاکم‌نشین و … داشته است.

با وجود اینکه معماری داخلی قلعه تخریب شده، ولی می‌توان به آجرنمای تزیینی سردر ورودی و برج‌های آجرکاری شده دو جهت اشاره کرد که دارای انواع طرح‌های رجچینی، دندان‌موشی، هندسی، لوزی، چلیپایی و غیره است. این نوع تزیین شیوه معماری استفاده شده در برج‌های ارگ بم در استان کرمان به‌وسیله هنرمندان آن مرز و بوم است.